Dành cho QC:
Anh Nguyễn Văn Kiên đang điều hành một công ty luật tại TP HCM, là bố của hai cô con gái tuổi 5-12. Gửi VnExpress.net bài viết này, ông bố giải thích: "Mục đích tôi viết là để con gái đọc, có được những kiến thức cơ bản về giới tính, sinh sản và hôn nhân gia đình. Qua quan sát, tôi nhận thấy cháu đã có một số nhận thức tích cực. Vì vậy, tôi muốn chia sẻ bài viết này đến các bạn đọc khác cùng hoàn cảnh, với mong muốn con cái của chúng ta sẽ không nhiều thì ít có được những kiến thức và thông tin cần thiết để đồng hành trong cuộc sống".
Nghe lạ quá phải không các bạn! Con gái mà lại đi hỏi Ba về giới tính, về sinh sản? Nhưng, nếu hỏi bác sĩ thì có vẻ gì đó nghiêm trọng quá. Hỏi mẹ thì mẹ lại hay ngại ngùng. Vậy thì con cứ hỏi Ba nhé! Ba chẳng phải là bác sĩ, cũng chẳng phải mẹ để có thể hiểu hết những gì con hỏi. Nhưng Ba sẽ tìm hiểu và sẽ cố gắng thẳng thắn trả lời tất cả những câu hỏi của con.
Nào, con gái hãy đặt câu hỏi đi!
1. Con người, sinh vật… đã có từ rất lâu và tồn tại cho đến hôm nay. Vậy, làm cách nào để muôn loài có thể duy trì và tồn tại?
Sự tồn tại của con người, sinh vật phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như tự nhiên, thực phẩm, nước… và một yếu tố quan trọng nữa đó là sự sinh sản. Con người, sinh vật sinh ra, lớn lên, tạo ra các thế hệ kế tục rồi mất đi, cứ như thế, hết thế hệ này đến thế hệ khác.
2. Sinh sản là gì hả Ba?
Sinh sản là một quá trình sinh học tạo ra các sinh vật riêng biệt mới. Sinh sản là một đặc điểm cơ bản của tất cả sự sống, nó duy trì sự sống bằng việc tạo ra các thế hệ sinh vật kế tục nhau. Sinh sản được chia thành hai nhóm chính là sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính.
Sinh sản vô tính là quá trình tạo ra một cá thể mới với các đặc điểm giống hệt cá thể ban đầu mà không có sự đóng góp vật liệu di truyền của một cá thể khác.
Sinh sản hữu tính là một quá trình sinh học tạo ra các cá thể mới (cá thể con) bằng cách kết hợp vật liệu di truyền từ hai cá thể khác nhau của loài: cá thể đực (bố) và cá thể cái (mẹ). Mỗi cá thể bố mẹ góp một nửa yếu tố di truyền tạo ra cá thể con. Điều đó giải thích vì sao con sinh ra thường giống Bố hoặc giống Mẹ hoặc giống cả hai.
3. Có gì khác nhau giữa giống đực và giống cái hả Ba?
Khác nhiều chứ, bản thân chữ đực và cái cũng đã khác rồi. Giống đực hay giống cái được xác định bằng giao tử mà nó sản sinh: giống đực sinh ra các giao tử đực (tinh trùng hay tinh dịch), còn giống cái sinh ra những giao tử cái (tế bào trứng hay noãn tử). Ngoài ra, hệ sinh dục ở giống đực và giống cái cũng rất khác nhau.
Ở người, hệ thống sinh dục nam gồm có: tinh hoàn và bộ phận sinh dục phụ như đường dẫn tinh, tuyến tiền liệt, tuyến hành niệu đạo, túi tinh và dương vật.
Hệ sinh dục nữ là một hệ thống sinh lý trong cơ thể nữ giới với nhiều chức năng phức tạp: giao hợp, tiếp nhận tinh trùng, thụ tinh, cấy thai, nuôi thai và sinh con. Các cơ quan chính trong bộ phận sinh dục phụ nữ nằm trong phần dưới cùng của bụng xuống đến đáy chậu, dưới ruột, trước hậu môn, bao gồm: âm hộ, âm đạo, tử cung, buồng trứng…. Ngực của người phụ nữ cũng là một cơ quan sinh dục với chức năng chính là nuôi con khi còn sơ sinh (tạo sữa và cho con bú).
4. Nghe Ba nói có vẻ hệ sinh dục có chức năng chính là sinh sản?
Đúng rồi, hệ sinh dục có chức năng chính là tạo ra các giao tử như đã nêu và đảm nhận chức năng sinh sản, bao gồm: quan hệ tình dục, thụ thai, nuôi thai, sinh con và nuôi con.
Ngoài ra, một phần của bộ phận sinh dục ở cả nam và nữ còn đảm nhận thêm chức năng khác nữa đó là chức năng bài tiết (bài tiết nước tiểu).
5. Con thấy mọi người rất ngại ngùng khi nói về quan hệ tình dục. Vậy, quan hệ tình dục là gì hả Ba?
Quan hệ tình dục, còn gọi là giao hợp hay giao cấu, thường là chỉ hành vi đưa bộ phận sinh dục đực vào trong bộ phận sinh dục cái. Một loạt cơ co rút làm cho tinh dịch mang tinh trùng (của giống đực) phóng vào âm đạo (của giống cái). Tinh trùng từ âm đạo đi đến cổ tử cung và vào tử cung rồi đến ống dẫn trứng. Có hàng triệu tinh trùng trong một lần xuất tinh để tăng khả năng thụ tinh.
Khi trứng có sẵn ở ống dẫn trứng, tinh trùng sẽ kết hợp với trứng, thụ tinh xảy ra và phôi thai được hình thành. Trứng sau khi thụ tinh rơi xuống tử cung được niêm mạc tử cung giữ lại và nuôi dưỡng. Quá trình mang thai bắt đầu.
Kết quả của quan hệ tình dục trong tự nhiên thường là làm cho cá thể cái mang thai để sản sinh ra các cá thể con cho mục đích duy trì nòi giống.
6. Làm thế nào mà giống đực và giống cái tìm đến với nhau và thực hiện hành vi quan hệ tình dục?
Bản nguyên ban đầu của quan hệ tình dục là làm cho cá thể cái mang thai để sản sinh ra các cá thể con cho mục đích duy trì nòi giống.
Tuy nhiên, trong tự nhiên các cá thể đực và cái không mặc nhiên biết và quan hệ tình dục với nhau mà do sự thôi thúc của bản năng. Thông thường, tới mùa cá thể cái rụng trứng và sẵn sàng thụ thai, cá thể cái sẽ tiết ra một chất dịch (thường có mùi đặc biệt) để thu hút cá thể đực đến giao phối. Việc giao phối sẽ tạo ra cảm giác thích thú nhất định ở cá thể đực lẫn cá thể cái vì vậy nó thúc đẩy các cá thể này tìm và thực hiện hành vi giao phối với nhau.
Ở con người, quan hệ tình dục ngoài ý nghĩa sinh sản và duy trì nòi giống truyền thống còn có thêm các ý nghĩa và chức năng xã hội. Nó thúc đẩy tình thân mật và tạo ra sự gắn kết mạnh mẽ giữa các cá nhân với nhau mà được chúng ta gọi là tình yêu và ở mức độ cao hơn là hôn nhân và gia đình.
7. Quan hệ tình dục có gây ảnh hưởng đến sức khỏe không Ba?
Chắc chắn là có ảnh hưởng rồi. Kết quả của quan hệ tình dục thường là làm cho người phụ nữ mang thai và sinh con. Thử tưởng tượng ta quan hệ tình dục để rồi ta mang thai. Bụng ta lớn ra, tâm sinh lý thay đổi, cơ thể dễ mệt mỏi, nặng nề, rồi nguy cơ sẩy thai… Sau 9 tháng 10 ngày, một đứa bé được sinh ra, nhỏ xíu, yếu ớt, luôn luôn có nguy cơ bị bệnh tật, khóc lóc… Và ta sẽ phải chăm sóc nó, cho nó ăn, nuôi dạy nó thành người. Thử tưởng tượng, nếu ta chưa biết hoặc chuẩn bị kỹ cho tất cả những hậu quả ấy thì quan hệ tình dục quả thật sẽ gây hậu quả khôn lường.
Ngoài ra, quan hệ tình dục có thể là một trung gian truyền bệnh. Các bệnh có nguy cơ cao lây qua đường tình dục như:
- Bệnh AIDS gây ra bởi HIV lây truyền chủ yếu qua quan hệ tình dục, được mệnh danh căn bệnh thế kỷ. AIDS là căn bệnh gây chết người hàng đầu trong số những căn bệnh nguy hiểm hiện được biết đến.
- Bệnh Chlamydia là một bệnh đặc biệt nguy hiểm vì nhiều người nhiễm bệnh không có triệu chứng. Khi không được chữa trị kịp thời, bệnh Chlamydia có thể dẫn đến nhiều biến chứng, đặc biệt là với phụ nữ (có thể làm mất khả năng sinh đẻ sau này).
- Bệnh Giang mai (lậu) gây ra đau đớn ở cơ quan sinh dục. Trong trường hợp nghiêm trọng nếu không được chữa trị, bệnh giang mai có thể gây biến chứng cho tim, mạch, não, mắt và xương, trong một số trường hợp có thể gây tử vong.
- Bệnh Viêm gan siêu vi B cũng có thể bị lây nhiễm qua quan hệ tình dục. Bệnh này nếu không được điều trị kịp thời có thể gây suy gan, xơ gan hoặc ung thư gan.
8. Vậy, làm thế nào để có thể quan hệ tình dục an toàn?
An toàn ở đây được hiểu không chỉ là an toàn về sức khỏe mà còn an toàn cả về điều kiện gia đình, xã hội của người quan hệ tình dục.
- Do quan hệ tình dục sẽ ảnh hưởng đến tâm sinh lý người, nên chỉ được thực hiện khi cả người phụ nữ và đàn ông đã phát triển đầy đủ về tâm sinh lý (ít nhất phải trên 18 tuổi).
- Do quan hệ tình dục có thể làm cho người phụ nữ mang thai và sinh con, nên trước khi thực hiện, cả hai cần phải xuất phát từ những mối quan hệ thân thiết giữa hai người (hôn nhân) và có thể đảm bảo các điều kiện để sinh con và nuôi dạy con cái sau này. Nếu chưa sẵn sàng để có con, cần áp dụng các biện pháp tránh thai (uống thuốc ngừa thai, mang bao cao su, đặt vòng ở phụ nữ…).
- Do quan hệ tình dục có thể là một trung gian truyền bệnh nên cần áp dụng cách thức phù hợp để giảm các nguy cơ lây nhiễm. Sử dụng bao cao su và dụng cụ che răng được khuyến khích rộng rãi như là cách thức để ngăn ngừa nguy cơ nhiễm các bệnh lây qua đường tình dục.
9. Nghe Ba nói về tuổi quan hệ tình dục phải trên 18 tuổi, điều này căn cứ do đâu vậy Ba?
Ở độ tuối này, cả nam và nữ đều đã có suy nghĩ chín chắn để có thể biết và có thể chuẩn bị kỹ cho tất cả những hậu quả có thể xảy ra.
Để đảm bảo điều kiện trên, đa số các nước đều có luật xác định rõ tuổi tối thiểu để có thể quan hệ tình dục mà không trái pháp luật. Ở Việt Nam, không có quy định cụ thể tuổi có thể quan hệ tình dục, nhưng mọi hành vi quan hệ tình dục với người dưới 16 đều bị xem là trái pháp luật và sẽ bị xử lý hình sự.
Quan hệ tình dục với một người mà không được người đó đồng ý hoặc với người trong tình trạng không có năng lực hành vi (bị bệnh tâm thần hoặc ở trong tình trạng không kiểm soát được hành vi…) thì được gọi là hiếp dâm và bị coi là một tội ác nghiêm trọng và sẽ bị xử lý hình sự.
10. Ở trường con nghe nhiều người nói về tuổi vị thành niên. Vậy tuổi vị thành niên có phải là 18 tuổi không Ba?
Người vị thành niên là người đang chuyển tiếp từ trẻ con sang người trưởng thành và theo Tổ chức y tế thế giới (WHO) thì có tuổi từ 10 đến 19 tuổi.
Khi bước vào tuổi vị thành niên, về mặt tâm sinh lý của người vị thành niên có nhiều biểu hiện thay đổi:
- Vóc dáng: Chiều cao tăng nhanh, cơ bắp to lên (nam), hông nở nang, lớp mỡ dưới da dầy lên (nữ), cơ quan sinh dục phát triển, mọc lông, ngực phát triển, giọng nói thay đổi, nổi cụt yết hầu (nam), hành kinh (nữ), mộng tinh (nam), có thể xuất hiện mụn trứng cá, có thể có mùi cơ thể do các tuyến mồ hôi tăng cường hoạt động…
- Tâm sinh lý - xã hội: người vị thành niên quan tâm và lo lắng trước những thay đổi của cơ thể, tình cảm với bạn khác giới phát triển, thích độc lập, muốn gần bạn bè hơn cha mẹ, tò mò, thích tự khám phá thế giới xung quanh...
11. Ba nói một trong những biểu hiện ở tuổi vị thành niên ở nữ là hành kinh. Vậy hành kinh, kinh nguyệt là gì hả Ba?
Kinh nguyệt là tập hợp các thay đổi sinh lý lặp đi lặp lại (thông thường là hàng tháng) ở cơ thể phụ nữ dưới sự điều khiển của hệ hormone sinh dục.
Trong chu kỳ kinh nguyệt, cơ thể phụ nữ trưởng thành phóng thích một trứng (đôi khi 2 trứng, có thể dẫn đến hình thành 2 hợp tử và sinh đôi) vào giai đoạn phóng noãn (rụng trứng). Nếu sự thụ tinh không xảy ra, tử cung loại bỏ lớp nội mạc, quá trình loại bỏ nội mạc được gọi là hành kinh và biểu hiện ra bên ngoài là có kinh tức là khi phần nội mạc tử cung và các sản phẩm của máu được loại ra khỏi cơ thể qua âm đạo. Mặc dù nó thường được gọi là máu, nhưng thành phần của nó khác với máu theo cách hiểu thông thường (máu tĩnh mạch).
Hành kinh là dấu hiệu người phụ nữ không mang thai. Tuy nhiên, điều này không chắc chắn vì đôi khi có hiện tượng chảy máu trong giai đoạn sớm của thai kỳ. Trong tuổi sinh sản, không hành kinh là dấu hiệu đầu tiên nghi vấn một phụ nữ có thể có thai. Trễ kinh là khi giai đoạn hành kinh theo mong đợi đã đến nhưng không xảy ra, và người phụ nữ có thể đã thụ thai.
Hành kinh là hiện tượng bình thường của tiến trình tự nhiên theo chu kỳ xảy ra ở phụ nữ khỏe mạnh giữa tuổi dậy thì và cuối tuổi sinh sản. Tuổi trung bình của hành kinh lần đầu là 12 tuổi, nhưng có thể xảy ra bất cứ lúc nào từ 8 đến 16 tuổi. Lần kinh cuối, mãn kinh, thường xảy ra vào giữa độ tuổi 45 và 55.
12. Ba nói pháp luật cấm quan hệ tình dục với người dưới 16 tuổi và như vậy cũng cấm quan hệ tình dục với người vị thành niên, điều này chắc có nguyên nhân?
Chắc chắn rồi. Người vị thành niên là người đang chuyển tiếp từ trẻ con sang người trưởng thành, tâm sinh lý phát triển chưa đầy đủ nên nếu quan hệ tình dục ở tuổi vị thành niên có thể sẽ gây ra rất nhiều hậu quả:
- Về tâm lý - xã hội: Trí tuệ không phát triển đầy đủ do tâm trạng bất ổn, lo lắng hoặc bực bội, không tập trung học tập, giảm trí nhớ, đánh mất những cơ hội học tập, phát triển nghề nghiệp (nếu có thai và sinh con sớm), không đảm bảo kinh tế cho việc nuôi con, không tìm thấy hạnh phúc thật sự trong cuộc sống…
- Về sức khỏe: Có thai và phải sinh con ngoài ý muốn, để lại những hậu quả trước mắt và lâu dài như: Mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục, viêm nhiễm phụ khoa, tai biến nạo hút thai, con nhẹ cân, sinh khó có thể dẫn đến tử vong cả mẹ và con hoặc vô sinh...
13. Vậy, người vị thành niên nên làm và không nên làm gì để có thể phát triển ổn định ở lứa tuổi của mình?
- Những điều nên làm:
a. Chủ động tìm hiểu kiến thức về sức khỏe sinh sản, bệnh lây truyền qua đường tình dục từ cha mẹ, sách báo, thầy cô, anh chị và bạn bè.
b. Nên tâm sự những điều lo lắng, băn khoăn, thắc mắc với cha mẹ, những người thân, tin cậy, có kiến thức và có trách nhiệm.
c. Tránh xa những hình ảnh khiêu dâm, tệ nạn ma túy, cờ bạc.
d. Có thời gian biểu học tập, nghỉ ngơi, hoạt động thể dục thể thao điều độ.
d. Thiết lập tình bạn, tình bạn khác giới trong sáng, thủy chung, tôn trọng và giúp đở lẫn nhau cùng tiến bộ.
- Những điều không nên làm:
a. Quen và quan hệ với những bạn bè không tốt.
b. Yêu quá sớm.
c. Thử quan hệ tình dục.
d Thử dùng thuốc lá, rượu, ma túy và những chất có khả năng làm mất kiểm soát về hành vi.
e. Đi chơi riêng với bạn khác giới, vào những chỗ vắng, tối tăm.
f. Tiếp hoặc gặp bạn hoặc người khác giới khi nhà vắng người hoặc ở những nơi vắng người.
14. Ba nói quan hệ tình dục nên xuất phát từ những mối quan hệ thân thiết giữa hai người khác giới (quan hệ hôn nhân), vậy hôn nhân là gì ạ?
Hôn nhân thường là sự kết hợp giữa một người đàn ông được gọi là chồng và một người đàn bà được gọi là vợ về mặt tình cảm, xã hội, hoặc tôn giáo một cách hợp pháp. Hôn nhân thường là kết quả của tình yêu. Về mặt xã hội, lễ cưới thường là sự kiện đánh dấu sự chính thức của hôn nhân. Về mặt luật pháp, đó là việc đăng ký kết hôn.
Nói cách khác, hôn nhân là sự kết hợp đặc biệt giữa một nam và một nữ dựa trên nguyên tắc bình đẳng, tiến bộ, một vợ một chồng nhằm xây dựng gia đình hòa thuận ,hạnh phúc và bền vững. Hôn nhân được khởi đầu bằng một sự kiện pháp lý là kết hôn và kết thúc bằng một sự kiện pháp lý là ly hôn (hoặc một trong hai người chết).
Ở Việt Nam và nhiều nước, quan hệ hôn nhân một vợ một chồng là bắt buộc và được pháp luật bảo vệ. Người đang có vợ hoặc có chồng mà sống chung với người khác như vợ chồng là vi phạm pháp luật và có thể bị xử lý hình sự.
Theo pháp luật hôn nhân và gia đình Việt Nam, tuổi để kết hôn của nam phải từ 20 tuổi trở lên và của nữ là từ 18 tuổi trở lên.
15. Gia đình là kết quả của hôn nhân, vậy gia đình là gì hả ba?
Gia đình là một cộng đồng người sống chung và gắn bó với nhau bởi các mối quan hệ tình cảm, hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng và giáo dục. Như vậy, có thể thấy gia đình có các chức năng cơ bản sau:
- Tái tạo ra một thế hệ mới bao gồm cả việc sinh đẻ và giáo dục đào tạo;
- Nuôi dưỡng, chăm sóc nhau giữa các thành viên trong gia đình.
16. Nhân tiện, Ba nói cho con nghe một chút về Gia đình Việt Nam đi Ba?
Theo phong tục tập quán người Việt, các thành viên trong gia đình thường về tụ hội đông đủ vào dịp Tết Nguyên đán hằng năm. Ngoài ra các dịp đám cưới, đám tang, đám giỗ cũng là dịp để các thành viên trong gia đình tập hợp lại.
Gia đình Việt Nam có đặc điểm là nhiều thế hệ sống chung trong cùng một mái nhà. Mỗi gia đình thường có ba thế hệ sống chung với nhau: ông bà - cha mẹ - con cái. Đối với gia đình Việt Nam thì người trụ cột là người chồng (hoặc người cha).
Ngày 28 tháng 6 hàng năm là Ngày gia đình Việt Nam.
17. Con thấy ở Việt Nam mình dùng nhiều thuật ngữ khác nhau để chỉ các thành viên trong gia đình. Ba có thể nói sơ cho con biết về các mối quan hệ trong gia đình được không?
Ngoài hai từ chính thống cha và mẹ, các vùng khác nhau có những từ khác nhau như bố, ba, thầy để chỉ cha và má, u, mạ để chỉ mẹ.
Một số từ để chỉ mối quan hệ nếu có trong gia đình như: ông nội là cha của cha, bà nội là mẹ của cha, ông ngoại là cha của mẹ, bà ngoại là mẹ của mẹ.
- Miền Nam: bác (trai) là anh của cha, bác gái là vợ của anh của cha, chú là em trai của cha, thím là vợ của chú, cô là chị hoặc em gái của cha. Cậu là anh hoặc em trai của mẹ, mợ là vợ của cậu. Dì là chị hoặc em gái của mẹ. Dượng là chồng của cô hoặc dì. Thông thường để gọi một người trong gia đình người ta dùng từ chỉ mối quan hệ kết hợp với thứ của người đó (nếu có quan hệ huyết thống) hoặc thứ của chồng hoặc vợ người đó (nếu không có quan hệ huyết thống) chẳng hạn như chú tư, vợ của chú tư được gọi là thím tư. Con trong gia đình được gọi từ thứ hai (con đầu) trở đi, không có con cả.
- Miền Bắc: bác là anh hoặc chị của cha hoặc mẹ, vợ hoặc chồng của bác cũng được gọi là bác, chú là em trai của cha ngoài ra chú còn dùng để gọi chồng của cô hoặc chồng của dì, cô là em gái của cha, ngoài ra cô còn dùng để gọi vợ của chú, cậu là em trai của mẹ, mợ là vợ của cậu, dì là em gái của mẹ. Thông thường để gọi một người trong gia đình người ta dùng từ chỉ mối quan hệ kết hợp với tên của người đó. Con trong gia đình được gọi theo thứ tự cả, hai, ba, tư.
Anh em bà con (họ hàng): con của chú bác gọi là anh chị em chú bác (anh chị em con chú con bác), con của dì gọi là anh chị em bạn dì (anh chị em con dì), con của cô cậu gọi là anh chị em cô cậu (anh chị em con cô con cậu).
Dâu rể: gọi theo vợ hoặc chồng là người có quan hệ huyết thống với mình kết hợp với từ dâu hoặc rể ví dụ như con dâu, con rể, anh rể, em rể, chị dâu, em dâu. Hai người chồng của hai chị em gái miền Nam gọi là anh em cột chèo, miền Bắc gọi là anh em đồng hao hoặc đứng nắng. Hai người vợ của hai anh em trai gọi là chị em bạn dâu.
Khi sinh con, thông thường sẽ đặt tên con theo họ cha. Tuy nhiên điều này không bắt buộc và cũng có nhiều trường hợp con sinh ra được đặt tên theo họ của mẹ.
18. Con nghe người ta nói nhiều đến “Kế hoạch hóa gia đình”, vậy “Kế hoạch hóa gia đình” là gì hả Ba?
Ở các nước đang phát triển, vì tỷ lệ sinh cao làm dân số tăng cao, chính phủ thực hiện các chính sách để người dân giảm (hoặc trong một số trường hợp là tăng) số con trong gia đình. Đây gọi là kế hoạch hóa gia đình.
Ở Trung Quốc, chính sách một con làm giảm đáng kể tốc độ tăng dân số của nước này. Ở Việt Nam, chính quyền khuyến khích mỗi gia đình chỉ nên có một đến hai con. Trong khi đó, ở nhiều nước phát triển như nhiều nước Châu Âu và Hàn Quốc, Nhật Bản, chính phủ có biện pháp khuyến khích gia đình có thêm con nhằm tránh giảm dân số.
Nguyễn Văn Kiên
