Tết Đoan ngọ lại về. Thấp thoáng trong vườn nhà ai mấy cái nong, cái nia phơi mớ lá chuối, bó lạt để gói bánh. Cả mùi thơm hũ rượu nếp mới, của nồi ú tro, nồi chè hạt kê từ chái bếp nhà ai thoảng bay ra...

Ảnh: Thanh Ly

Năm nào cũng vậy, đến cữ cuối tháng tư âm lịch người dân quê lại bước vào thời điểm thu hoạch kê. Nhà nông gặt hái được nhiều hạt kê nên tết Đoan ngọ không thể nào thiếu món chè kê trong mâm cơm dâng cúng ông bà. Không biết từ bao giờ, chè kê đã trở thành một nét ẩm thực đặc trưng của người Quảng Nam. Và ai dù có đi đâu xa, mỗi khi đến ngày này cũng cố tìm mua một ít hạt kê về nấu chè để thưởng thức cho vơi đi nỗi nhớ nhà.

Hồi nhỏ, tôi mê chè hạt kê má nấu lắm, vừa ngon, vừa ngọt, ăn mát. Tuy chè kê quen thuộc nhưng không phải dễ làm. Nếu người nấu không khéo, sơ ý khuấy già tay một chút, chè sẽ mất đi hương dịu dàng của hạt kê và vị ngọt lịm của đường.

Từ đêm hôm trước, má phải dùng cối xay thóc chỉ xay để vừa tróc được lớp vỏ ra khỏi hạt kê mà vẫn giữ nguyên lớp cám mỏng trên từng hạt kê tròn mẩy. Sau đó chong đèn lựa bỏ hạt lép, chọn lấy những hạt có sắc vàng đậm - loại này vừa ngon, đậm đà và dày cơm hơn. Sáng hôm sau, má xả nước, vo kê thật kỹ.  Hạt kê nhỏ li ti rất dễ lẫn cát nên phải dùng cái rá chuyên vo gạo để vo kê, rồi bỏ vào trong cái thau ngâm chừng nửa giờ đồng hồ. Chị em tôi được má phân công nhóm củi bắc nồi nước sao cho sôi sùng sục. Má vốc từng vốc kê bỏ vào nồi nước đang sôi, canh chừng nồi kê vừa chớm sôi lại thì hạ lửa tối đa. Khi kê kêu sền sệt bắt đầu khuấy đều.

Thăm chừng thấy hột kê nở ra và mềm, má thử bằng cách múc vài hột, thổi nguội rồi cho vào giữa hai đầu ngón tay vo nhẹ, thấy nát mịn là cho đường  vào. Kê chín, má giã ít gừng, vắt nước cho bớt cay, rồi cho vào nồi chè thơm phức. Mùi đường, mùi gừng, mùi kê cứ theo gió thoang thoảng khắp nhà. Má múc chè ra chén, cứ hai vá lớn một chén. Rồi vội vã nướng vài chiếc bánh tráng mè. Hồi đó, không dễ gì được ăn chè nhiều như bây giờ. Đến ngày tết  Đoan ngọ, tụi con nít chúng tôi mới có dịp bẻ bánh tráng múc chè kê, ăn tha hồ.

Trải qua nhiều biến đổi, song tết Đoan ngọ vẫn tồn tại trong lòng mỗi người xứ Quảng quê tôi như một phong tục đẹp. Những hạt nếp trắng toát, những bó lạt, xấp lá xếp ngay ngắn, cả những thau hạt kê phơi màu vàng ươm dưới nắng, nhỏ nhỏ như trứng cá... Tất cả đang chờ tay người chế biến, cho vào nồi nấu  để đón một cái tết đầm ấm, thiêng liêng.

Phan Thị Thanh Ly